Blog

Podziału majątku wspólnego można dokonać zarówno w trakcie sprawy o rozwód, jak i po jej zakończeniu. Zgodnie z art. 58 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na wniosek jednego z małżonków sąd może bowiem w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce sądy bardzo rzadko korzystają z tego uprawnienia, gdyż zazwyczaj strony postępowania o rozwód są ze sobą skonfliktowane i nie potrafią dojść do konsensusu w zakresie podziału ich majątku wspólnego.

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami co do zasady powstaje małżeńska wspólność ustawowa (małżonkowie mogą także zawrzeć umowę, w której ustanowią rozdzielność majątkową, zwaną intercyzą). Przedmiotem postępowania o podział majątku są zatem te składniki, które małżonkowie nabyli w trakcie trwania związku małżeńskiego, a zatem w czasie, gdy łączył ich ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej.

Na wstępie wskazać należy, że istnieją dwa sposoby dokonania podziału majątku wspólnego – umowny oraz sądowy. W każdym przypadku podział majątku wspólnego możliwy jest dopiero z chwilą ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Zasadniczo następuje to z chwilą ustania małżeństwa, jednak możliwe jest także wcześniejsze ustanie wspólności np. w przypadku orzeczenia separacji czy ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

Podział umowny możliwy jest w sytuacji, gdy byli małżonkowie są w stanie porozumieć się w kwestii podziału. Wówczas wystarczy umowa pomiędzy stronami, w której określą one sposób podziału majątku wspólnego. Bardzo ważne jest to, że w przeciwieństwie do sądowego podziału majątku wspólnego, umowny podział majątku pozwala na objęcie umową jedynie części majątku.

Postępowanie sądowe o podział majątku wspólnego inicjuje się poprzez złożenie wniosku o podział majątku wspólnego. Wniosek taki powinien być skierowany do sądu rejonowego właściwego dla miejsca położenia majątku. Jeżeli majątek wspólny obejmuje również nieruchomość, to wówczas o właściwości sądu decyduje miejsce położenia tej nieruchomości. We wniosku takim należy przede wszystkim wskazać i określić majątek, który wchodzi w skład majątku wspólnego. W przypadku nieruchomości należy przedstawić dowody jej własności – najczęściej będzie to odpis z księgi wieczystej. Następnie należy wskazać sposób tego podziału. We wniosku o podział można również żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, a także żądać rozliczenia wydatków i nakładów poniesionych z majątku osobistego na majątek wspólny małżonków.

Od wniosku o podział majątku wspólnego pobiera się opłatę stałą i wynosi ona 1000 zł. Jeśli wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku opłata wynosi 300 zł.

W toku postępowania sąd ma za zadanie przede wszystkim ustalić skład oraz wartość majątku wspólnego, a następnie dokonać jego podziału z ustaleniem ewentualnych spłat bądź dopłat.

Zasadą jest, że sądowy podział majątku powinien obejmować cały majątek wspólny. Wartość poszczególnych składników majątku wspólnego ustala się według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej i według cen z chwili dokonywania podziału (zamknięcia rozprawy). W przypadku, gdy przyczyną ustania małżeństwa jest rozwód, datą ustania wspólności jest dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, a nie dzień orzeczenia rozwodu.

Co zatem wchodzi w skład majątku wspólnego? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w treści przepisu art. 31 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, a także kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Istotnym jest, że przedmiotem podziału majątku wspólnego są jedynie aktywa, zatem w postępowaniu tym sąd ani nie ustala długów ani też nie orzeka o ich spłacie. Podział obejmuje przy tym jedynie te składniki, które były objęte wspólnością w chwili jej ustania i które nadal znajdują się w majątku małżonków.

Co zatem w przypadku, gdy przed zniesieniem współwłasności jeden z małżonków zbył przedmiot wchodzący w skład tego majątku bez zgody drugiego małżonka? Orzecznictwo stoi na stanowisku, że w razie nieuzasadnionego zbycia przedmiotów wspólnych przez jednego z małżonków i tym samym wyrządzenia drugiemu małżonkowi szkody, temu ostatniemu należy się odszkodowanie w wysokości wartości połowy zbytego przedmiotu (tak SN w orzeczeniu z 18.08.1958 r., I CR 547/58).

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku składników majątkowych, które wchodzą w skład majątku wspólnego w dniu ustania wspólności, a które następnie są bezprawnie zbywane przez jedno z małżonków przed podziałem majątku. Wówczas sąd powinien w podziale składniki te uwzględnić.

Bardzo ważne jest tutaj, by zbycie to było nieuzasadnione. W przypadku bowiem zbycia uzasadnionego okolicznościami, np. ze względu na właściwości rzeczy, małżonek, który zbył rzecz ma obowiązek wydania współmałżonkowi jedynie uzyskanej w zamian korzyści majątkowej.

Przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego nie uwzględnia się zatem tych składników majątkowych, które w czasie trwania wspólności ustawowej lub po jej ustaniu zostały zużyte zgodnie z prawem, zaś uwzględnia się, ale jedynie w ramach rozliczeń (rachunkowo) te składniki, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone, zużyte lub roztrwonione.

Gdy sąd dokona już ustalania składu majątku wspólnego, następnie dokonuje jego podziału, który polega na: podziale fizycznym rzeczy, przyznaniu rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego albo na sprzedaży rzeczy według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Sąd bierze tutaj pod uwagę stanowisko uczestników postępowania i o ile są oni ze sobą zgodni, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego oraz nie narusza praw osób trzecich, co do zasady dokonuje podziału zgodnie z wolą byłych małżonków. Należy jednak podkreślić, że sąd nie jest związany stanowiskiem uczestników co do sposobu podziału. Z drugiej strony, sąd nie może także wbrew woli uczestnika przyznać mu prawa majątkowego z obowiązkiem spłaty lub dopłaty na rzecz drugiego uczestnika. W sytuacji zatem, gdy żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie mu określonego składnika, wówczas sąd zarządza jego sprzedaż w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym – co zawsze jest dla uczestników mniej opłacane, gdyż ceny wywoławcze są niższe od cen rzeczywistych (stanowią ich ułamek).

Adw. Karol Kakowski