Blog

Ubezwłasnowolnienie- czym jest?

Ubezwłasnowolnienie to częściowe lub całkowite pozbawienie kogoś zdolności do czynności
prawnych. Ubezwłasnowolnienie można orzec względem osoby, która nie jest w stanie
samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Jest ono zawsze orzekane w interesie osoby,
której dotyczy. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek strony, której
dotyczy wniosek, krewni w linii prostej oraz rodzeństwo a także jej przedstawiciel ustawowy.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Artykuł 13 kodeksu cywilnego stanowi, że ‘’ Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być
ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju
umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub
narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem’’. Dla osoby
ubezwłasnowolnionej ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.
Ubezwłasnowolnienie sprawia, że każda czynność prawna, której dokona osoba
ubezwłasnowolniona będzie nieważna. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może
samodzielnie jedynie dokonywać drobnych bieżących spraw życia codziennego czyli na
przykład zrobić zakupy spożywcze, o ile te czynności nie będą powodować rażącego
pokrzywdzenia tej osoby będą ważne. Wymienione w przepisie przesłanki
ubezwłasnowolnienia są przesłankami medycznymi dlatego co ważne, zachowania osoby,
które nie mieszczą się w kanonie zachowań społecznie uważanych na normalne, o ile nie
mają podłoża zaburzeń lub choroby psychicznej nie stanowią przesłanki
ubezwłasnowolnienia. W orzecznictwie sądów przesłanka jaką jest niemożność kierowania
swym postępowaniem jest uznawana za brak świadomego kontaktu z otoczeniem. Musi
zajść także związek przyczynowo skutkowy, który wykazuje, że to właśnie wskutek choroby
psychicznej osoba nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem w sposób racjonalny.
Należy pamiętać, że samo zaistnienie choroby psychicznej czy innej przesłanki nie stanowi
wystarczającej przesłanki do ubezwłasnowolnienia, przesłanki te muszą bowiem wystąpić
jednocześnie. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sama wynająć mieszkania,
kupić rzeczy wartościowej, zawrzeć małżeństwa czy wziąć kredytu.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

W myśl artykułu 16 kodeksu cywilnego ‘’ Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona
częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju
zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie
uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej
spraw.’’ Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Osoba
ubezwłasnowolniona częściowo może dokonywać czynności prawnych aczkolwiek aby były
one skuteczne potrzebuje zgody kuratora. Istotne jest także, że taka osoba może dokonywać
samodzielnie czynności, które nie wymagają zgody przedstawiciela (na przykład
rozporządzanie swoim majątkiem). Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie częściowe mogą
wystąpić małżonek, krewni w linii prostej czy też prokurator.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do sądu okręgowego właściwego ze względu na
miejsce zamieszkania osoby, której on dotyczy.

Sprawa sądowa o ubezwłasnowolnienie

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie zawsze toczy się z udziałem prokuratora. Rozpoczyna
się ono wysłuchaniem osoby, której dotyczy wniosek w obecności psychologa oraz biegłego
lekarza psychiatry. W dalszej części prowadzone jest postępowanie dowodowe czyli
przesłuchanie świadków oraz wprowadzenie opinii biegłego. Po przeprowadzeniu
postępowania dowodowego sąd wydaje postanowienie, od którego przysługuje apelacja do
sądu II instancji.

Wniosek o leczenie osoby bliskiej w szpitalu psychiatrycznym

Rodzina może złożyć wniosek o hospitalizację psychiatryczną osoby bliskiej do sądu
rodzinnego wraz z opinią lekarza psychiatry. W tym przypadku opinia jest niezbędnym
elementem wniosku, gdy chory nie chce udać się do lekarza psychiatry, sąd może
przeprowadzić badanie we własnym zakresie.

Przymusowe leczenie bez zgody

Zgodnie z artykułem 21 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego aby poddać osobę
przymusowemu leczeniu psychiatrycznemu konieczne jest zaistnienie łącznie dwóch
przesłanek a mianowicie: wystąpienie zaburzeń psychicznych oraz wystąpienie
bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia swojego bądź innych osób. W myśl artykułu 23
wyżej wymienionej ustawy ‘’osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to,
że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu
innych osób’’. W sytuacji spowodowanej przez osobę chorą, która zagraża zdrowiu albo
życiu własnemu bądź innych osób świadkowie sytuacji mogą powiadomić odpowiednie
służby. O przyjęciu do szpitala tej osoby decyduje lekarz, po osobistym zbadaniu chorego i
zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. O
przyjęciu bez zgody w ciągu 48 godzin zawiadomiony powinien być kierownik szpitala.
Kierownik ma z kolei 72 godziny na zawiadomienie sądu opiekuńczego. Sąd wysłuchuje
osobę przyjętą bez zgody w ciągu 48 godzin od chwili otrzymania zawiadomienia. Po 14
dniach od dnia otrzymania zawiadomienia powinna zostać przeprowadzona rozprawa.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że przesłanki ubezwłasnowolnienia muszą wystąpić łącznie. Sama choroba
psychiczna czy zaburzenie nie jest podstawą do ubezwłasnowolnienia, obie te przesłanki
muszą iść w parze z brakiem możliwości kierowania własnym postępowaniem. Tak więc
dziwne lub denerwujące zachowanie osoby, niemające podłoża choroby psychicznej czy
zaburzenia nie stanowi przesłanki ubezwłasnowolnienia. Istotnym także jest to, że składanie
wniosków o ubezwłasnowolnienie w złej wierze zagrożone jest karą grzywny.

                                                Autor: Natalia Matuszewska, studentka Prawa UKW w Bydgoszczy

                                                      red. Adw. Karol Kakowski